Gatekeepers tot de Metaverse

Inleiding #

Volgens experts zal de economie in de metaverse niet anders kunnen dan de patronen van een ‘echte’ economie volgen, inclusief concurrentie, een groot aantal winstgevende bedrijven, consumentenrechten, vertrouwen in de regels en fairness, grootschalige uitgaven van consumenten, alsook ontregeling en verplaatsing van industrieën (Ball, 2022). Als de metaverse economie effectief een fysieke gaat repliceren, zal het eveneens de nadruk leggen op (kleinere) content creators. Om even te schetsen: de helft van het werkveld in de Verenigde Staten is in loondienst bij KMO’s.

Om het bovenstaande mogelijk te maken, zal het evenwel essentieel zijn dat ontwikkelaars en content creators kunnen omgaan met de huidige gatekeepers, of ze zelfs te ontzeilen.

In dit digitaal tijdperk en een vernieuwde industrie zijn er talloze voorbeelden gebleken van anti-mededigingsrechtzaken, gesloten ecoystemen en zogenaamde ‘walled gardens‘, controversiële kosten in App Stores en consumentonvriendelijke praktijken. We sommen er hieronder een aantal op.

‘Walled gardens’ en gesloten ecosystemen #

In een gesloten ecosysteem – dikwijls een ook ‘walled garden’ genoemd waaruit je niet of moeilijk kan ontstappen – worden alle handelingen gecontroleerd of bestuurd door de operator van het ecosysteem. Bijvoorbeeld: je kan niet zomaar een Xbox disc in een PlayStation 5 steken, enkel de software die door PlayStation (Sony) toegelaten is, is speelbaar op een PlayStation.

Wellicht nog een beter voorbeeld is dat van Apple en hun iPhones en iPads. De iDevices worden als volledig gesloten beschouwd, wat betekent dat het enkel mogelijk is om Apple-approved applicaties te installeren. Bovendien wordt een ideale gebruikerservaring enkel gebruikt wanneer de rest van het ecosysteem ook uit Apple hardware bestaat. Denk bijvoorbeeld aan de naadloze integratie met andere iPhones (blauwe berichten voor iMessage), de naadloze integratie tussen iOS en Macs, AirPods die onmiddellijk verbinden, Apple Watches die niet werken met Android…

Er zijn nog talloze voorbeelden van deze praktijken van Apple, die over het algemeen als anti-competetitef beschouwd worden:

• Monopolie op App Stores en apps vanuit derde partijen op iOS – andere app stores zijn niet toegelaten.
• Op iPhones kan je de NFC-chip enkel geprogrammeerd worden voor Apple-approved functionaliteit (zoals Apple Pay).
• Alles dat te maken heeft met blockchain of NFT’s is verboden (behalve portfolio trackers) – dit geldt bijvoorbeeld ook op het gamingplatform Steam.
• De opt-in blokkering van third-party advertentietracking in 2021 -> werd dit echt gedaan met de privacy van de gebruikers in het hoofd? Apple’s marktaandeel in mobiele iOS-advertenties na de privacyvriendelijke blokkage steeg van 17% naar 60% na het trackingbeleid.
• Apple’s regulatie op cloud gaming applicaties werd opzettelijk moeilijk en ingewikkeld gemaakt voor ontwikkelaars en gebruikers. Elke cloud streaming game zou een aparte listing moeten hebben in de App Store, een Netflix-achtige catalogus app werd nooit toegelaten.
• Er heerst (momenteel) een monopolie op browsers op iOS – niet onvergelijkbaar met de positie van Internet Explorer. Hoewel andere browsers dan Apple’s Safari in de App Store te vinden zijn (Edge, Chrome, Firefox…), zijn deze allemaal verplicht om de Webkit SDK van Apple te gebruiken. Om het anders te verwoorden: enkel zijn Edge, Chrome en Firefox op iOS gewoon net hetzelfde als Safari, maar dan in een ander jasje. Sommige ontwikkelaars beschuldigen Apple ervan dat het de ontwikkeling van Webkit SDK opzettelijk tegenhoudt, zodat de performance van bv. cloud streaming via een browser vermindert.

Ook Google wordt niet als onschuldige beschouwd. Hoewel de situatie hier met zijn Android besturingssysteem – dat in principe open source en minder gesloten is – sterk verschilt, zijn er wel aanwijzingen dat Google mensen in een walled garden wil houden.

• Het installeren van software van derde partijen is mogelijk, maar gebruikers worden geconfronteerd met ingewikkelde instellingen en dreigende waarschuwingsberichten om dit mogelijk te maken. Als gevolg haken heel wat gebruikers af en blijven ze bij het Google Play ecosysteem.
• Google lanceerde de Open Handset Alliance voor Android in 2007, een consortium van intussen 84 bedrijven met het doel op open standaarden te ontwikkelen voor mobiele toestellen. Wie lid wil zijn van het consortium, moet beloven dat ze Android niet zouden forken (de code voor het open source Android kopiëren en daarna onafhankelijk doorontwikkelen) of zelfs bedrijven mogen ondersteunen die dit wel doen (zoals Amazon met hun Fire-toestellen).
• In 2012 begon Google met het overhevelen van enkele belangrijke Android functionaliteit naar Google Play Services. Dit deed het als antwoord op de populariteit van Samsung smartphones, die een kenmerkende ‘skin’ of layout kregen bovenop Android. Op die manier werd er minder van het besturingssysteem bij het open-source Android gezet, maar wel meer bij het gesloten Google Play Services. Deze Play Services bevatten onder andere de Play Store, Maps, YouTube, Gmail en andere belangrijke elementen. Een telefoon die geleverd wordt zonder de Play Services wordt op die manier al snel een stuk minder interessant. Dit gebeurde bijvoorbeeld met Huawei, die geen Play Services meer kreeg omwille van de Chinees-Amerikaanse handelsoorlog. Waar Huawei een aantal jaar terug nog bij de bestverkochte merken voor smartphones, geraakt het merk zijn telefoons op de Westerse markt amper nog kwijt. Men zou dus kunnen stellen dat Android niet zo open is als Google wil laten uitschijnen.

WeChat: van gatebreaker naar gatekeeper #

Wellicht het enige voorbeeld van een bedrijf (tussen aanhalingstekens, gezien de lossere banden tussen Chinese bedrijven en de overheid) dat met success de walled gardens van Apple heeft doorbroken, is WeChat van de internetgigant Tencent.

WeChat is een immens populaire chatapplicatie in China, en wordt daar gebruikt voor quasi elk aspect van het dagelijks leven – inclusief betalingen. WeChat heeft zelfs een eigen ingebouwde app store. Apple heeft geprobeerd om zijn reguliere 30% commissie aan te rekenen op alles dat via WeChat passeerde, maar kon de strijd tegen Tencent niet halen. Enerzijds door de enorme populariteit van de app, anderzijds door de laksere Chinese overheidsregels in het voordeel van het eigen Tencent. Apple, dikwijls gewaardeerd als het grootste bedrijf ter wereld, bevond zich niet in een positie om te onderhandelen: als het WeChat zou weren uit de App Stores, zouden Chinese consumenten simpelweg geen iPhones meer kopen. Resultaat: WeChat mocht z’n gang gaan en betalingen uitvoeren, zonder commissie voor Apple.

Hoewel dit misschien als een overwinning klinkt voor de consument, is het dat allerminst. WeChat evolueerde van gatebreaker naar gatekeeper (Ball, 2022) en begon zelf een commissie of “WeChat tax” van 40 tot 55% aan te rekenen voor aankopen in de WeChat App Store. Hiermee vergeleken was Apple zelfs genereus met zijn 30 procent. De gatekeeper bestaat dus nog altijd – het is gewoon opgeschoven van het ene bedrijf naar het andere, en niet noodzakelijk ten goede.

Tencent investeerde massaal in de metaverse (Ball, 2022), al rapporteert Reuters dat de Chinese internetgigant zijn metaverse investeringen terugschroeft en de lancering van een VR-headset heeft geannuleerd wegens te weinig interesse. Dit nieuws werd echter (nog) niet officieel bevestigd.